Het aantal personeelsleden in de zorg dat is betrapt met een vals diploma is flink gestegen. Het Openbaar Ministerie (OM) en zorgmedewerkers slaan alarm. Diplomafraudeurs geven medicijnen of leggen een infuus aan, terwijl ze daar helemaal niet voor zijn opgeleid. "Het gaat om ernstige zaken vanwege mogelijke gezondheidsrisico’s voor cliënten", stelt het OM.
In het eerste half jaar van 2022 ontving de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) 59 meldingen van fraude met valse diploma's en Verklaringen Omtrent het Gedrag (VOG). Dat blijkt uit cijfers die de onderzoeksredactie van RTL Nieuws heeft opgevraagd. Dat zijn nagenoeg evenveel meldingen als de voorbije jaren in een heel jaar.
De onderzoeksredactie van RTL Nieuws sprak met meerdere medewerkers van grote zorginstellingen, die uit angst voor sancties van fraudeurs en hun werkgever alleen anoniem hun verhaal willen doen. Ze slaan alarm over ongekwalificeerd personeel en valse diploma's.
Gevaarlijk
"Het is een gevaar", vertelt één van hen. "De medewerkers komen werken op een groep met mensen die niet zelfredzaam zijn, in een rolstoel zitten, niet kunnen praten, eigenlijk alle hulp nodig hebben om de dag door te komen. Het kan levensbedreigend worden als medicatie bijvoorbeeld niet juist wordt gedeeld of een kind heeft een epileptische aanval en er wordt niet op gereageerd."
"We zien mensen die niet het juiste diploma hebben, geen werkervaring of soms een nepdiploma. Valse diploma's hebben we niet eerder gezien of opgemerkt. Dat is echt van het afgelopen jaar."
Snel geld verdienen
Volgens bronnen die RTL Nieuws sprak, is er mede door tekorten een flinke toename van zzp'ers in de zorg, onder wie mensen die geld ruiken. Ze zien kans om zonder scholing toch snel veel geld te verdienen. Als zzp'er krijg je vaak een hoger uurloon en kan je door de vele gaten in roosters enorm veel uren maken.
Soms wordt wel 10.000 euro per maand uitbetaald door een optelsom van nachtdiensten en dagdiensten bij verschillende zorgaanbieders. En dat zeven dagen per week. Door de enorme groei aan zzp'ers wordt de controle op diploma’s soms minder goed uitgevoerd.
Tientallen verdachten
Het Openbaar Ministerie ziet de toename ook en spreekt van een ernstig misdrijf. "Het betreft ernstige zaken vanwege mogelijke gezondheidsrisico’s voor cliënten. Uiteraard heeft dit de volle aandacht. Daarnaast wordt het geld dat met deze praktijken wordt verdiend, waar mogelijk afgepakt."
Op dit moment loopt er een groot onderzoek naar fraude met valse diploma's en VOG's. "Dit onderzoek omvat meerdere zorgondernemingen en zorgverleners, wat heeft geleid tot tientallen verdachten." Het onderzoek is nog niet afgerond. In de tussentijd wordt al wel gezocht naar manieren om fraude te voorkomen. "Met de daarvoor aangewezen instanties wordt gekeken op welke manier er barrières kunnen worden opgeworpen om deze handelswijze te stoppen."
Betrapt
Diplomafraudeurs zijn zowel bij kleine als grote zorginstellingen actief. Zo maakte 's Heeren Loo, één van de grootste werkgevers in de zorg met vestigingen door het hele land, er onlangs melding van bij de inspectie.
De betreffende medewerkers waren via een uitzendbureau actief. "De medewerkers worden niet meer ingezet, andere medewerkers van het bureau zijn uitgebreider gecontroleerd en er is aangifte gedaan", laat een woordvoerder weten.
Ook bij Sherpa, eveneens een grote zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking, waren mensen actief met vervalste papieren. HR-directeur Eltje van Houten-Tollenaar zegt sindsdien strenger te zijn. "Het was voor ons reden tot verdere aanscherping van de controles. Voor Sherpa is het namelijk van essentieel belang dat de kwaliteit van zorg voor cliënten gewaarborgd is."
Hoeveel arbeidskrachten vervalste papieren hadden en of er aangifte tegen de fraudeurs is gedaan wil de instelling niet zeggen.
Procedures onder druk
Volgens de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zorgt personeelskrapte ervoor dat diploma's minder goed gecheckt worden. "We zien dat de procedures die zorgaanbieders daarvoor ingeregeld hebben onder druk komen te staan zodra er met spoed, bijvoorbeeld dezelfde dag nog, een zorgverlener nodig is. Maar ook dan is het belangrijk niet zomaar iedereen in te huren. We willen zorgaanbieders dan ook op het hart drukken goed te blijven controleren, want helaas is er inderdaad sprake van fraude."
De IGJ wil de stijgende cijfers nader onderzoeken en roept cliënten en instellingen op om aangifte te doen. "Zodat de fraudeurs aangepakt kunnen worden. Oók als de persoon uiteindelijk niet is gaan werken als zorgverlener."
'Schaarste geen excuus'
Universitair hoofddocent gezondheidsrecht André den Exter van de Erasmus Universiteit zag in eerdere rechtszaken dat valse diploma's en ongekwalificeerd personeel in de zorg tot grote problemen kunnen leiden. Hij noemt de toename in meldingen van valse diploma's zorgelijk.
Den Exter heeft begrip voor de lastige situatie waar zorginstellingen inzitten door personeelstekorten. Het ontslaat ze volgens de universitair hoofddocent niet van de plicht om te checken wie ze aannemen. "De zorgaanbieder moet blijven controleren. Welk personeel, wat voor vlees heb ik in de kuip? Hij moet gewoon z'n werk doen. Punt. Schaarste mag geen excuus zijn."
Kinderlijk eenvoudig
Wie op zoek is naar een vervalst diploma hoeft niet lang te zoeken. Wie via een zoekmachine de zoekvraag 'diploma kopen' intikt, ziet onmiddellijk tal van aanbieders verschijnen. Volgens Google wordt er de laatste maanden ook vaker op gezocht. En ook via berichtendienst Telegram worden op dit moment diploma's te koop aangeboden.
Of de aanbieders ook allemaal daadwerkelijk vervalste diploma's opsturen is overigens de vraag. Op veel sites worden concurrerende aanbieders als oplichters omschreven. Aan de onderzoeksredactie van RTL Nieuws werd een zorgdiploma van een onderwijsinstelling naar keuze aangeboden voor 350 euro. Levertijd: twee tot drie dagen.
De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), dat alle diploma's registreert, spreekt van een hardnekkig probleem en herkent het beeld dat in de zorg op dit moment veel valse diploma's in omloop zijn en worden aangeboden. In de afgelopen jaren is door DUO 25 keer aangifte gedaan tegen personen die fraudeerden en 35 keer tegen aanbieders van valse diploma's.
Geen diploma, toch aan de slag
Het probleem is groter dan alleen valse diploma's. Bij sommige zorginstellingen of bemiddelingsbureaus wordt überhaupt niet om een diploma gevraagd. Je kan er zo aan de slag.
RTL Nieuws ontdekte dat er een lijst rondgaat met namen van uitzendbureaus waar je zonder diploma zou kunnen aankloppen. 'Zonder diploma werken bij', luidt de wervende kop van de lijst. Daarna volgt een lange lijst van namen van uitzendbureaus en de bedragen die er te verdienen zouden zijn, variërend van 30 tot 40 euro per uur.
Dwangsom en cliëntenstop
Ook uit rapporten van de inspectie komt naar voren dat mensen zonder diploma in de zorg actief zijn. Zo kon thuiszorginstelling en bemiddelaar Fast & Easy Care uit Utrecht op verzoek van de inspectie geen diploma's overhandigen van personeelsleden.
'Ook van de bestuurder, die zelf zorg levert, ontbreekt het diploma, Verklaring Omtrent Gedrag en certificaten of documenten waaruit scholing in het uitvoeren van voorbehouden en risicovolle handelingen en medicatie blijkt', schrijft de inspectie in een rapport. De inspectie verbood het bedrijf onlangs nieuwe cliënten aan te nemen en legde een dwangsom op van 4000 euro voor iedere twee weken dat niet aan de eisen wordt voldaan.
Kamervragen
Tweede Kamerlid Mohammed Mohandis (PvdA) vraagt naar aanleiding van het onderzoek van RTL Nieuws opheldering van minister Conny Helder van Langdurige Zorg en Sport. Hij kreeg zelf meerdere tips over diplomafraude. "Ik ben nog niet zo lang woordvoerder zorg in de Tweede Kamer, maar kreeg - los van elkaar - al acht signalen over deze praktijken."
Mohandis wil van de minister weten hoe deze 'gevaarlijke ontwikkeling' gestopt gaat worden en of er andere mogelijkheden zijn om kwalificaties te checken buiten 'makkelijk te vervalsen' diploma's.
