Kabinet, maak complexe zorg niet nóg ingewikkelder

De Eerste Kamer heeft tegen voorgenomen bezuiniging op de jeugdzorg gestemd. Tijdens het debat op 15 februari over het regeerakkoord noemde Paul Rosenmöller dit een „niet-onderbouwde, platte bezuiniging”. Deze zelfde kwalificatie zou ik willen gebruiken voor een voorgenomen bezuiniging in de zorg aan mensen met een verstandelijke beperking. De plannen van het kabinet voor deze sector zijn niet doordacht en zullen leiden tot grote schade.

Mensen met een verstandelijke beperking die in een woonvoorziening verblijven vallen nu onder de wet langdurige zorg. Zij krijgen van het CIZ een indicatie in de vorm van een zorgzwaartepakket. Met dit zorgzwaartepakket hebben ze recht op een woonplek, begeleiding, dagbesteding en de nodige (para)medische en gedragsdeskundige behandeling. Dit laatste wil het kabinet overhevelen naar de zorgverzekeringswet.

Het kabinet maakt hiermee een U-bocht ten aanzien van eerder beleid. In 2017 vroeg Nieuwsuur nog aandacht voor de honderden schrijnende gevallen van mensen met een verstandelijke beperking bij wie de „familie niet eens in de buurt durfde te komen”. Het actualiteitenprogramma doelde hiermee op een groep complexe cliënten veelal met gedragsproblemen voor wie binnen de bestaande zorg geen plek is en die daarom veel in crisiszorg verblijft. Er kwam hierop nieuw beleid met onder andere maatwerkplaatsen. Dit zijn woonplekken die op maat zijn ingericht voor deze cliënten.

Schrijnende gevallen

Met veel van deze complexe cliënten gaat het inmiddels goed. Ze zijn helemaal niet meer zo complex. Het blijkt in veel gevallen dat de gedragsproblemen vooral ontstonden doordat er onvoldoende expertise aanwezig was over hoe met hen om te gaan. Dit is precies de expertise die minister Conny Helder (Langdurige Zorg en Sport, VVD) nu dreigt weg te halen. Het is dan ook goed denkbaar dat er opnieuw een groep schrijnende gevallen zal ontstaan.

Lees ook Nieuwe ggz-wet tast privésfeer van patiënten ernstig aan

Ik ben als orthopedagoog betrokken geweest bij een aantal van deze complexe cliënten. Ik herinner me een jonge man die zo agressief kon zijn dat begeleiders het eten door een luikje in de deur aan hem gaven en enkel met drie begeleiders tegelijkertijd zijn kamer binnen durfden.

Ik heb mogen meemaken dat dit veranderde. Het veranderde doordat zijn behoeften beter werden begrepen. Achter het agressieve gedrag bleek een angstige man schuil te gaan die heel gespannen raakte van onverwachte prikkels.

Sinds de omgeving daarbij aansluit, gaat het veel beter met hem. Hij woont weer met anderen samen. Hij geniet van het werken in de tuin. Elke woensdagochtend oefent hij met een psychomotorisch therapeut hoe hij spanning uit zijn lijf kan krijgen. Elke vrijdagmiddag verwerkt hij bij de muziektherapeut zijn week al zingend achter de piano. Het team van begeleiders vergadert nog steeds elke twee weken met de orthopedagoog, want ondanks dat het goed met hem gaat, blijft hij kwetsbaar.

Deze drie behandelaars – de psychomotorisch therapeut, de muziektherapeut en de orthopedagoog – zullen in de toekomst mogelijk niet meer structureel betrokken kunnen worden als de nieuwe minister dergelijke behandelingen naar de zorgverzekering overhevelt. Voor de zorgverzekeraars is behandeling namelijk altijd iets tijdelijks.

Bureaucratie

De minister heeft twee argumenten. Als eerste wijst ze op rechtsongelijkheid. Voor mensen die niet binnen een grote zorgorganisatie wonen, omdat ze bijvoorbeeld nog bij hun ouders wonen, is het nu minder makkelijk om toegang te krijgen tot behandeling. De minister wil hier een einde aan maken. Dit doet ze echter door behandeling voor iedereen moeilijk bereikbaar te maken. Het tweede argument is geld. Wanneer behandelvormen naar de zorgverzekeraars worden overgeheveld zal dit een forse bezuiniging tot gevolg hebben.

Door behandeling niet meer op te nemen in het standaardpakket, zal de bureaucratie groeien. Er zullen weer meer aanvraagformulieren en verantwoordingsverslagen moeten worden geschreven. Ook dit is niet te begrijpen in het licht van de ontwikkelingen van de laatste jaren. De grootste ergernis van alle betrokkenen is al de toegenomen administratiedruk.

Eigenlijk is behandeling ook helemaal niet het goede woord voor het werk van een orthopedagoog of een muziektherapeut. Het gaat niet om het genezen van mensen, maar om het laten aansluiten van de omgeving. We zijn werkzaamheden ‘behandeling’ gaan noemen omdat de systeemwereld erom vroeg, maar de leefwereld is anders.

Er bestaan geen complexe mensen. Er ontstaan wel complexe mensen als de omgeving niet aansluit. Daarom is het belangrijk om de expertise van behandelaars een dagelijks onderdeel te laten zijn van de zorg aan mensen met een verstandelijke beperking.