“Gaat het om gasdichtheid, UV-bescherming en smaakbehoud dan is er niets dat blik evenaart”

Cijfers van de Europese Commissie leggen de vinger op de zere plek: alle Europeanen samen veroorzaken jaarlijks 25 miljoen ton plastic afval, waarvan minder dan 30 procent wordt ingezameld voor recycling. Circa 85 procent van het zwerfvuil op de Europese stranden is plastic, waarvan ruwweg 50 procent verpakkings- en wegwerpmateriaal. Verpakkingen maken naar schatting zo’n 40 procent uit van ons huishoudelijke afval. Potten, flessen, doosjes, blikken, cups, zakjes, folies, seals… per dagmaakt elke Nederlander er gemiddeld zeven open, dag in dag uit.

Haat-liefde verhouding

Volgens professor Roland ten Klooster van de Universiteit Twente hebben wij een haat-liefde verhouding met verpakkingen. „Ze verleiden en bekoren ons met hun kleur en glans. Ze beschermen hun inhoud en maken die handelbaar. Ze dragen informatie over samenstelling, ingrediënten en gebruik. En ze maakten zelfbediening mogelijk: dankzij verpakkingen hoef
je niet meer in de rij te staan bij de kruidenier voor een pond suiker of meel.” Die bekoring verandert op slag als we een doos, pot, fles of zakje leegmaken. „Dan is een verpakking opeens ongewenst – afval. Het gaat immers om de inhoud. Je wilt het bier, niet het flesje. Ik vergelijk het wel eens met een goede butler: die merk je pas als hij zijn werk níet meer doet… Verpakkingen gooien we weg: gemiddeld per Nederlander per dag 415 gram: 218 gram papier/karton, 85 gram plastic, 80 gram glas en 32 gram metaal.”

Allerbeste gasbarrières

Van oudsher zijn glas en metaal/blik de meest gebruikte voedselverpakkingsmaterialen. “Die hebben de allerbeste gasbarrières: daar komt geen koolzuur of zuurstof in of uit”, aldus Ten Klooster. Belangrijk, want zuurstof is de belangrijkste oorzaak van smaakverandering en bederf. “Een geopend biertje smaakt na 10 minuten al niet meer vers, net als gemalen koffie. Terwijl we wel willen dat een pak koffie ongeopend maandenlang goed blijft, net als dranken en pot- en blikgroenten. Ook nieuwe biersoorten zoals IPA’s blijken enorm zuurstofgevoelig; daarom kiezen steeds meer brouwers voor blikverpakking; bij flessen is zelfs een kroonkurk met kunststof inlage niet volledig zuurstofdicht. Bij blik blijft de smaak het allerbeste.”

Elk jaar dunner en lichter

Om de materiaal en (transport)kosten te besparen en de groei van de afvalberg af te remmen, werkt de verpakkingsindustrie al jaren aan steeds lichtere verpakkingen. Met succes: „Dankzij nieuwe materialen en processen wor den conservenblikken en frisdrankblikjes al sinds de jaren ’60 elk jaar dunner en lichter”, aldus Ten Klooster. „Ze wegen nog maar de helft of minder. Inmiddels is de ondergrens bereikt. Ook glazen flessen zijn dunner en lichter dan ooit, net als folies en karton.”

Beluister ook de podcastserie De kracht van staal

Verdere gewichts verlaging moet vooral komen van kunststof. „Zo maken soepblikken inmiddels steeds vaker plaats voor stazakken.” Die zijn met 12 tot 13 gram flink lichter dan de 79 gram van een even groot blik, maar zijn complex om te maken. Ten Klooster: „Wil je een kunststof stazak echt lucht dicht maken, dan heb je naast diverse soorten kunststof vaak metaal of speciale coatings nodig: zulke stazakken krijgen – net zoals chipszakken – een dun laagje aluminium of metaaloxide dat ze luchtdicht maakt.” Die gewichtsbesparing heeft een prijs: complexiteit. Stazakken bestaan net als andere kunststof verpakkingen tegenwoordig vrijwel altijd uit meerdere plasticsoorten. Voor stevigheid, sealing, glans, bedrukking en lucht dichtheid. Een simpele chipszak telt zelfs negen verschillende materiaallaagjes. Heel functioneel, maar lastig te scheiden en vaak niet circulair.

Culinaire erwtensoep in klassiek conservenblik

Die circulariteit is nou juist wel waar we als samenleving naartoe willen. Bij uitstek circulair is blik. Dat zet staal na jaren van krimp opnieuw op de kaart als verpakkingsmateriaal. Een spraakmakend voorbeeld is SNERT, van Michelin sterrenkok Joris Bijdendijk en Samuel Levie van Brandt & Levie worstmakers. Als ambassadeurs van de Nederlandse keuken ontwikkelden zij een culinaire, puur Hollandse erwtensoep. Als verpakking kozen Bijdendijk en Levie voor klas siek conservenblik, gemaakt van hoogwaardig blikstaal. Niet alleen vanwege de conserverende eigenschappen, maar ook omdat staal volledig recyclebaar is zonder kwaliteitsverlies, dus 100 procent circulair. Ten Klooster snapt die keuze goed. „Gaat het om gasdichtheid, UV bescherming en smaakbehoud dan is er niets dat blik evenaart. Het is goed en economisch rendabel recyclebaar. Weliswaar verbrandt de flinterdunne beschermende coating op het blik bij recycling en komen die restjes in je recyclaat terecht, maar dat is desondanks prima geschikt voor grotere producten zoals fietsen of auto’s.

Blijven innoveren

Om in 2050 alle afval te kunnen recyclen, zijn nog veel innovaties nodig. Zo verwacht Ten Klooster bij blik verdere vooruitgang op het gebied van coating, een extra laagje aan de binnen kant van blik. „Een volgende stap vooruit is de komst van epoxyvrije, gepolymeercoate plaat, kant-en-klaar uit de staalfabriek.” Op andere vlak ken tempert hij de verwachtingen. „Er is inmid dels wel een luchtdichte transparante plasticsoort voor verpakkingen van kaas, koffie en vleeswaren die omsmeltbaar is, maar het herkennen en scheiden ervan moet nog verder worden ontwik keld. Daarnaast is er biobased polyetheen uit suikerriet, maar dat kan vanwege kunstmest, CO2 en pesticiden een grote footprint hebben. Dus volgens mij zitten we nog wel even aan fossiel vast.” Optimistischer is hij over de paper bottle van producent Paboco. „Die zou veel plastics kunnen vervangen.” En de ‘onverpakt’-trend, gaat die doorzetten? „Dat lukt alleen als mensen daarvoor echt meer moeite willen doen en met druk vanuit overheden. Zoals de wet contre le gaspillage die Frankrijk sinds oktober 2021 heeft ingevoerd, waarin onder meer staat dat super markten groter dan 400 M2 minstens 20 procent van hun schapruimte moeten wijden aan onver pakte droge producten – denk aan pasta, granen, bonen en rijst”, aldus Ten Klooster. „Maar ik denk niet dat mensen dat massaal willen. Eerder andersom: de trend van gemak en thuisbezorgen is sterker.”

Tekst: Leonard van den Berg

De kracht van staal

Ga voor meer informatie over de toepassingen van staal in de samenleving en de ambities op het gebied van duurzaamheid naar tatasteelnederland.com/krachtvanstaal

XTR branded content is de commerciële content op nrc.nl. De inhoud valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie van NRC.