Hij was een van de grootste investeerders in Rusland, nu brandt hij Poetin af: ‘Dit is een afleidingsoorlog’
Ooit was Bill Browder een succesvol zakenman in Rusland. Inmiddels geldt hij als een van de grootste internationale critici van het Poetin-regime. ‘Poetin heeft deze oorlog alleen maar nodig om aan de macht te blijven.’
Nog niet eens zo lang geleden, in de tijd dat Rusland nog de vage contouren vertoonde van een ontluikende liberale democratie, gold William (Bill) Browder als een van de grootste en belangrijkste buitenlandse investeerders in het postcommunistische Rusland. Met zijn hedgefonds Hermitage Capital Management investeerde de inmiddels 58-jarige Amerikaanse zakenman in de jaren 90 en vroege jaren 2000 tientallen miljoenen in de Russische economie.
Daarnaast voerde Browder in die jaren een harde maar eenzame strijd tegen de wijdverbreide corruptie waar hij in het Russische zakenleven consequent tegen aanliep. Een strijd die het Kremlin niet op prijs stelde, waardoor Browder in 2005 tot ‘nationale veiligheidsdreiging’ werd bestempeld en het land werd uitgezet. Maar ook op afstand bleef de zakenman Poetin en het Russische regime uitdagen.
Het absolute dieptepunt van zijn confrontatie met het Kremlin voltrok zich in 2009 toen Browders advocaat, Sergej Magnitski, werd gearresteerd en een krap jaar later in een cel in Moskou overleed. Uit onderzoek kwam naar voren dat de 37-jarige advocaat, die destijds een corruptieschandaal binnen de regering op het spoor was, door marteling en verwaarlozing om het leven kwam. In de jaren daarna maakte Browder het tot zijn missie om overal ter wereld te lobbyen voor sancties tegen het regime van Poetin.
In 2012 leidde dat in de Verenigde Staten tot de zogeheten Magnitski-wet, die alle betrokkenen bij de dood van Sergej Magnitski sancties oplegde. Ook in Europa kwam het in 2020 tot soortgelijke wetgeving die lidstaten van de Europese Unie in staat stelt om mensenrechtenschenders overal ter wereld harder aan te pakken. Maar de missie van Browder is nog lang niet volbracht. In zijn nieuwe boek Achtervolgd door de staatsmaffia beschrijft hij hoever Poetin bereid is te gaan om alles en iedereen die het tegen hem opneemt te terroriseren. En dat is, zeker in een tijd waarin Rusland een verwoestende oorlog voert in Oekraïne, volgens Browder relevanter dan ooit.
Wat is volgens u het doel van deze oorlog?
“Dit is een afleidingsoorlog. Poetin heeft zoveel geld van de Russen gestolen in de afgelopen 22 jaar dat mensen steeds bozer worden omdat zij niets van die rijkdom terugzien. Daarom heeft hij een afleidingsmanoeuvre nodig om de aandacht te verleggen. Bovendien draait Poetins gehele presidentschap om oorlogen. Hij kwam in 2000 aan de macht en begon meteen onder valse voorwendselen een oorlog in Tsjetsjenië. Door dat conflict steeg zijn populariteit onder de bevolking. Oorlog is voor hem brandstof om zijn macht te verstevigen.”
Dus er schuilt geen ideologie of groter idee achter?
“Absoluut niet. Hij wil iedereen in een nationalistische stemming krijgen. Dat heeft hij eerder ook al gedaan toen hij Georgië binnenviel in 2008 of toen hij de Krim in 2014 annexeerde. Allemaal manieren om het volk achter zich te krijgen. Ik ben het roerend oneens met al die politicologen die beweren dat deze oorlog onderdeel is van een grotere ideologie of masterplan met als einddoel het herstel van de supermachtstatus zoals ten tijde van de Sovjet-Unie of het Russische tsarenrijk. Dat is onzin. Poetin heeft deze oorlog alleen maar nodig om aan de macht te blijven.”
Zijn de veronderstelde Russische oorlogsmisdaden een onderdeel van de tactiek?
“Zeker weten, het is een bewuste en opzettelijke tactiek. Poetin geeft helemaal niets meer om de westerse publieke opinie, hij is er slechts op uit om de wereld te terroriseren. Hij is nog het best te vergelijken met Hannibal Lecter. Het schort hem aan elk soort empathie of moreel geweten. Hij heeft geen scrupules. Het enige verschil met Hannibal Lecter is dat Poetin geen mensenvlees eet.”
‘Poetin geeft helemaal niets meer om de westerse publieke opinie, hij is er slechts op uit om de wereld te terroriseren’
Wat vindt u van de westerse reactie tot nu toe?
“Het is te weinig en te laat. Elke week zijn we steeds weer iets meer geschokt over wat we zien en horen over Oekraïne en elke week doen we wat we eigenlijk een week eerder hadden moeten doen. We hadden bijvoorbeeld al veel eerder veel meer en veel zwaardere wapens naar Oekraïne moeten sturen, waarom zijn we daar onlangs pas mee begonnen? Dat is voor mij onbegrijpelijk.”
Dus het is onzin wat het Westen doet?
“Begrijp me niet verkeerd, ik vind het goed dat het Westen Rusland zwaar en massaal sanctioneert, maar we hadden dat veel eerder moeten doen. Voordat de oorlog uitbrak, riep ik al dat we alle mogelijke oligarchen moesten sanctioneren om Poetin te tonen dat we in staat zijn hem hard en eensgezind aan te pakken. Als dat was gebeurd, had hij de situatie wel anders ingeschat en had hij zich nog wel eens achter de oren gekrabd over een invasie. Maar nu verwachtte hij dat het Westen net zo zou reageren als na bijvoorbeeld de annexatie van de Krim. Dat stelde niets voor, die sancties waren een lachertje. Toen waren we veel te slap en dus dacht hij dat hij er dit keer wederom mee weg zou komen.”
Heeft het wel zin om oligarchen te sanctioneren? De oorlog gaat onverminderd door en niemand van de zakelijke elite legt Poetin een strobreed in de weg.
“Ja, dat heeft het zeker. Maar niet omdat ze in staat zijn zware druk op Poetin uit te oefenen, dat kunnen ze namelijk niet. Het is eerder een kwestie van financieel afknijpen. De oligarchen bewaren Poetins geld voor hem, zodat het niet naar hem terug te leiden valt. Het is een maffiasysteem waarin de president van al die oligarchen 50 procent krijgt. Nu veel van die types niet meer bij hun geld kunnen, betekent dat dat Poetin ook niet bij zijn geld kan. En zonder die financiële reserves kan hij zijn oorlog minder goed financieren. Het is dus niet per se een manier om hem van gedachten te doen veranderen, maar om te voorkomen dat hij dat geld voor deze of een toekomstige oorlog kan gebruiken.”
Maar er zijn nog genoeg niet-gesanctioneerde oligarchen.
“Klopt, maar ook zij kunnen maar moeilijk geld heen en weer schuiven, aangezien de financiële structuren grotendeels zijn bevroren. Dat maakt het een stuk lastiger om bij je geld te komen. En dat geldt voor bezittingen net zo goed, een jacht dat vastligt in een Europese haven kan nu eenmaal niet meer teruggehaald worden.”
En de sancties tegen Poetin zelf?
“Die zijn louter symbolisch. Poetin heeft helemaal geen bezittingen of rekeningen op zijn eigen naam in het Westen. Andere mensen beheren zijn middelen voor hem. Dus het is slechts een signaal.”
Zijn die oligarchen überhaupt machtig genoeg om Poetin te stoppen?
“Nee, dat zijn ze niet. Ze zijn niet eens in staat om hem op andere gedachten te brengen. Maar toch helpt het om ze te sanctioneren, omdat daarmee een deel van de Russische economische motor stil komt te liggen. Namelijk dat deel dat leunt op de offshore rijkdom van de vriendjes van Poetin die zijn reserves vasthouden. Daarnaast kan de Russische centrale bank ook niet meer bij haar buitenlandse reserves. Dat is ook een klap voor de financiering van deze oorlog. Het draait er allemaal om dat Poetin zo min mogelijk toegang heeft tot financiële middelen om de oorlog te financieren en dat lukt aardig op deze manier. Maar daardoor is het tegelijkertijd een langetermijnproces.”
Maar er stromen nog wel dagelijks miljarden dollars binnen door de gas- en olieverkoop.
“Klopt, als het Westen daar nu eens vaart achter zou zetten, dan kunnen we echte klappen uitdelen aan de Russische economie. Het is één ding dat Poetin niet meer bij zijn illegaal verworven reserves in het buitenland kan en dat zijn rijke vriendjes hem niet meer kunnen spekken, maar hij heeft wel nog altijd zijn dagelijkse olie- en gasinkomsten. Zolang hij die blijft ontvangen kan hij blijven doorgaan met wat hij doet. Inmiddels is er een Europese olieboycot op handen, maar een verbod op Russisch gas wordt als een hete aardappel doorgeschoven. Dat moet veranderen.”
Hoe zou u het huidige regime in Rusland omschrijven?
“Het is de crimineelste en grootste kleptocratie ter wereld. In mijn boek beschrijf ik hoe Poetin en zijn mensen in 22 jaar tijd meer dan één biljoen dollar hebben gestolen van de staat en de bevolking. Dat is een onwaarschijnlijk bedrag, bijna evenveel als het bruto binnenlands product van Rusland.”
‘Poetin en co. hebben in 22 jaar tijd meer dan 1 biljoen dollar gestolen van de staat en de bevolking, dat is bijna evenveel als het Russische bbp’
En de gewone Rus? Die wordt toch onevenredig hard geraakt door alle internationale sancties.
“Voor de oorlog was ik altijd een groot voorstander van gerichte sancties, waardoor de gemiddelde Rus wordt ontzien. Maar we leven inmiddels in een nieuwe wereld. Dat sancties de gewone Rus raken, is vervelende nevenschade, maar wel nevenschade die Poetin veroorzaakt door deze verwoestende en criminele oorlog. Het is niet de schuld van het Westen dat de gewone Rus in het nauw komt door deze sancties. Dat is Poetins schuld.”
Wat vindt u van westerse bedrijven die nog altijd zakendoen in Rusland?
“Ik vind dat echt schandalig. Wat mij betreft is het vergelijkbaar met zakendoen in nazi-Duitsland toen daar de vervolging van de Joden begon. Het is in alle opzichten verwerpelijk.”
Rusland heeft meermaals geprobeerd u op de Interpol-lijst te plaatsen. Voelt u zich nog wel eens bedreigd?
“Er is geen enkele twijfel over dat ik nog altijd een staatsvijand ben. Ook besef ik dat ik altijd het gevaar loop om vermoord te worden in het buitenland. De Russen hebben meermaals bewezen dat ze daartoe in staat zijn. In 2018 ben ik een keer gearresteerd in Madrid en Poetin heeft Trump tijdens hun eerste persoonlijke ontmoeting expliciet gevraagd om mij uit te leveren. Dat zegt genoeg.”
Verwacht u op korte termijn regimeverandering in Rusland?
“Nee, helaas niet. Ik zie het eerder voor me dat Rusland in een soort Noord-Korea verandert. Een pariastaat met een krankzinnige leider aan de macht. Al is de kans dat hij van zijn troon valt wel groter dan ooit. Kijk naar een land als Kazachstan waar vanuit het niets opeens een opstand plaatsvond dit jaar. Daar waren het betrekkelijk willekeurige gebeurtenissen die tot een omwenteling van het systeem leidden. Waarom zou dat in Rusland niet kunnen, zeker nu het verzwakt is?”
Moet de NAVO ingrijpen in Oekraïne wat u betreft?
“Ja en ik verwacht ook dat dit op korte termijn gaat gebeuren. De Russen blokkeren nu de graanexport vanuit Oekraïne, dat gaat tot een wereldwijde hongersnood leiden, dus de NAVO moet wel ingrijpen. Ze moeten boven die wateren gaan hangen en voorkomen dat de Russen de weg versperren.”
Vreest u niet dat zo’n interventie tot een nucleair conflict kan leiden?
“Zo dom is Poetin niet. Hij weet dat als hij een atoombom op een Europese stad gooit, hij die in het tienvoud terug kan verwachten. De mensen onder hem zitten er ook niet op te wachten dat hun families slachtoffer worden van een nucleaire oorlog, die zitten sowieso waarschijnlijk al een tijdje vloekend aan de keukentafel. Bovendien heeft Poetin geen schijn van kans als hij een oorlog ontketent met de NAVO. Het lukt hem niet eens om de Oekraïners te verslaan. Als Rusland in conflict komt met de NAVO, dan houdt het leger het nog geen middag uit.”
‘Het lukt Poetin niet eens om de Oekraïners te verslaan. Als Rusland in conflict komt met de NAVO, dan houdt het leger het nog geen middag uit’
Bill Browder, Achtervolgd door de staatsmaffia, Atlas Contact, 336 p., 24,99 euro.