کارزار مخالفت با حجاب اجباری؛ پروژه «براندازانه» یا تلاش «خودجوش» زنان ایرانی؟

در حالی که حکومت ایران برای آنچه مبارزه با «بدحجابی» می‌خواند، سال‌ها زنان ایرانی را به شکل‌های گوناگون سرکوب کرده است، حالا با گذشت بیش از چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی با زنانی مواجه است که برای نه گفتن به حجاب اجباری هزینه می‌دهند و حتی بازداشت یا برخورد انتظامی و قضایی را به جان می‌خرند.

تصویری که در روزهای گذشته در فضای مجازی دست به دست شد، نشان می‌داد که یک زن چادری در اتوبوس با زنی که از نظر او حجاب ندارد، درگیر می‌شود و حتی دست او را گاز می‌گیرد و در نهایت از اتوبوس به بیرون هدایت می‌شود. سپیده رشنو هنرمند و ویراستاری که در این ویدیو با زن چادری درگیر شده بود، بر اساس گزارش‌هایی که به بی‌بی‌سی رسیده است، بازداشت شده است.

انتشار این ویدیو و سپس خبر بازداشت خانم رشنو در شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای داشته و عده زیادی از کاربران ایرانی از برخورد سریع با او به شدت انتقاد کرده‌اند. اما از سوی دیگر، بازداشت او که مخالف حجاب اجباری بود، با حمایت طرفداران حکومت مواجه شد. از جمله دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر اصفهان که در توییتر با اشاره به این درگیری، سپیده رشنو را «خانم بدزبان» خواند و گفت او به یک خانم محجبه «فحاشی» کرده و سپس او را از اتوبوس بیرون کرده است.

احمد عبداللهی در ادامه این توییت نوشت: «یکی از آثار همزیستی با سگ، ابتلاء به بیماری‌های مشترک از جمله هاری است که متاسفانه برخی الان در این مرحله هستند و باید مواظب حمله آنها بود.» این که یک مقام مسئول در جمهوری اسلامی به شکل علنی زنان مخالف حجاب اجباری را به «هاری» متهم کند، نشان می‌دهد جدال بین حکومت و زنان وارد مرحله جدیدی شده است.

تصاویر دیگری هم از جنجال و درگیری بر سر حجاب اجباری در شبکه‌های مجازی منتشر شده است. از جمله فیلمی از بگومگوی یک زن چادری و همسرش با سه زن که حجاب ندارند و نشان می‌دهد زن چادری مقابل دوربین با پلیس تماس می‌گیرد و «گزارش» می‌دهد.

عده‌ای می‌گویند فیلم‌هایی از این دست نشان‌گر رودررویی مردم با یکدیگر است و نباید این اتفاق در ایران رخ دهد. اما رهبر جمهوری اسلامی چند سال پیش خطاب به «هسته‌های فکری، عملی و جهادی» در کل ایران گفت که مانند میدان جنگ «آتش به اختیار» باشند. به همین دلیل عده دیگری معتقدند کسانی که این روزها در خیابان و اماکن عمومی به زنان تذکر می‌دهند و آنها را تهدید می‌کنند همان لباس شخصی‌های آتش به اختیاری هستند که معترضان را در خیابان سرکوب می کنند. آنها می‌گویند مردم در برابر مردم قرار نگرفته‌اند، بلکه مقابل حکومتی ایستاده‌اند که یکی از حقوق ابتدایی آنها را با زور و سرکوب سلب کرده است.

به بهانه اتفاق‌های اخیر، مرضیه آذرافزا، فعال مدنی و مسیح علی‌نژاد، بنیانگذار کارزارهایی علیه حجاب اجباری در برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌سی فارسی مناظره کردند.

مردم علیه مردم یا مردم علیه حکومت؟

خانم آذرافزا در ابتدای صحبت خود با اشاره به این که این برهه از تاریخ خلق‌الساعه ایجاد نشده است، گفت: «پشت قضیه حجاب در جمهوری اسلامی تاریخ پنجاه شصت سال گذشته وجود دارد. یعنی کشف حجاب اجباری و داستان زنانی که پیش از انقلاب برای محجبه شدن شجاعانه تلاش کردند و آن را به عنوان ارزش خودخواسته پذیرفتند. به گونه‌ای که در آستانه انقلاب ۵۷ حجاب برای جامعه یک ارزش بود و این یک نگاه تقریبا غالب بود.»

او با یادآوری این که همین مساله باعث شد در سال‌های اولیه بعد از انقلاب، حجاب به عنوان قانون و امر لازم‌الاجرا در بیاید، تاکید کرد که اگر امروز قرار است کسی با حجاب اجباری مخالفت و از آزادی زنان دفاع کند، حتما باید به تجربه تاریخی و بحث اجبار و رفتارهای واکنشی توجه داشته باشد.

او دغدغه خود به عنوان یک «فعال مدنی دموکراسی‌خواه» را تقویت فرهنگ دموکراتیک در جامعه دانست: «یعنی تلاش برای مفاهمه بیشتر و همذات پنداری. یعنی هر طرف سعی کند دغدغه‌های طرف دیگر را درک کند و بتوانیم با هم گفت‌وگو کنیم تا درباره مساله حجاب به تفاهم برسیم. بنابراین به هیچ عنوان روش‌های ستیزه‌جویانه‌ای را که موجب غلیان عصبانیت و هیجان می‌شود، ‌به سود فرهنگ دموکراسی و حقوق انسان‌ها نمی‌دانم.»

مسیح علی‌نژاد با اشاره به این که از حرف‌های خانم آذرافزا متوجه موضع او نشده و نمی‌داند آیا او خشونت «یک زن مامور سپاه» علیه زنان در اتوبوس را محکوم می‌کند یا نه، تاکید کرد از زنانی که در برابر «بازوهای سرکوبگر جمهوری اسلامی» ایستادند، به شدت حمایت می‌کند.

بیشتر بخوانید:

او با اشاره به این که حالا بحث درباره وقایع قبل از انقلاب نیست و درباره جامعه‌ای حرف می‌زنیم که با اتفاق‌هایی مانند اسیدپاشی، گشت ارشاد، باتوم، شکنجه و زندان مواجه است، اضافه کرد: «الان داریم درباره کسانی حرف می‌زنیم که به خاطر مبارزه مدنی مسالمت‌آمیز در زندان هستند. در مورد کسی به نام سپیده حرف می‌زنیم که یک روز صبح بیدار شد و رفت داخل اتوبوس که برود سر کار، ولی یک زن باحجاب تهدیدش کرد. تنها ابزار سپیده یک دوربین بود که بالا برد و فیلم گرفت و از خودش حمایت کرد اما آن زن تهدیدش کرد و تهدیدش عملی شد.»

خانم علی‌نژاد در ادامه به زنانی اشاره کرد که به دلیل پیاده‌روی بدون حجاب در حمایت از کمپین «حجاب بی‌حجاب» به «سلول انفرادی» افتاده‌اند و از «مادران دادخواه» گفت که فقط به جرم دادخواهی به زندان افتاده‌اند و در ادامه فضای امروز جامعه را «پیشرو» توصیف کرد: «خیلی پیشروتر از چهره‌های اصلاح‌طلب و فعالانی که در شبکه‌های اجتماعی به این زنان حمله می‌کنند و می‌گویند فیلم نگیرید، مشاجره نکنید، گفت‌وگو کنید.»

او همچنین تاکید کرد که جنگ را آیت‌الله خمینی علیه زنان اعلام کرد و توضیح داد: «از همان زمانی که به مردم گفت جاسوسی کنید. گفت تکه‌‌پاره کنید. گفت پوست زنان را در کنار دریا بکنید. زن‌ها الان در برابر این جنگ یک اسلحه بی‌خشونت دارند و اتفاقا باید با صدای بلند در برابر هرکسی که زور می‌گوید، و آزارگری و خشونت می‌کند، بایستند. چون این اسمش مردم علیه مردم نیست. مردم علیه حکومت، مردم علیه مامور و ایستادن برای کرامت انسانی است.»

گفت‌وگو درباره حجاب میان کدام طرفین؟

مرضیه آذرافزا در ادامه این مناظره در برنامه ۶۰ دقیقه گفت که نمی‌داند زن محجبه‌ای که در اتوبوس با زن دیگر درگیر شد «مامور سپاه» بود یا نه و موضوع بحثش این نیست: «فقط این را می‌توانم تاکید کنم میلیون‌ها زن در ایران هستند که دغدغه حجاب دارند و میلیون‌ها زن هم هستند که نمی‌خواهند حجاب اجباری داشته باشند. نمی‌توانیم دو طرف را انکار کنیم.»

او تاکید کرد به عنوان کسی که خود را برای زیست فردی و اجتماعی پایبند به دین و اقتضائاتش می‌داند و برای حضور در اجتماع و نحوه پوشش چارچوب قائل است و فکر می‌کند باید مقیداتی وجود داشته باشد، با اجباری بودن حجاب موافق نیست.

این فعال مدنی با اشاره به حرف‌های اولیه خود درباره شرایط خاص ابتدای تاسیس جمهوری اسلامی که باعث شد حجاب تبدیل به قانون شود، ادامه داد: «باید بپذیریم موازنه جمعیتی در ایران مثل آن سال‌ها نیست. مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارشی که درباره حجاب منتشر کرده، به این مساله اشاره کرده است. من حجاب اجباری را به هیچ عنوان نه به نفع اسلام می‌دانم و نه به نفع ثبات در کشور و نه به نفع دینداران. ولی این که مساله را چطور می‌خواهیم حل کنیم، قطعا با روش‌هایی که یک طرف ماجرا را نادیده بگیرد، نمی‌توانیم. دچار افراط و تفریط می‌شویم که به ضرر فرهنگ عمومی جامعه است.»

مسیح علی‌نژاد در پاسخ به مرضیه آذرافزا این سوال را مطرح کرد: بخشی از جامعه که حجاب دارند، مشکل‌شان چیست و آیا هیچیک از زنان کمپین‌های چهارشنبه‌های سفید، دوربین ما، اسلحه ما و کمپین خودجوش حجاب بی‌حجاب آیا حجاب از سر زنان محجبه کشیدند؟

او در ادامه با اشاره به درگیری سپیده رشنو با یک زن چادری گفت: «همین اتوبوس را که نگاه کنید، بسیاری از زنان باحجاب بودند. هیچ زنی که حجاب از سر برداشت، علیه آن زنان باحجاب که دخالت، فضولی و آزارگری نکردند، حرفی نزد. برای همین از حرف خانم آذرافزا درباره هر دو طرف شگفت‌زده‌ام. هر دو طرفی وجود ندارد.»

خانم علی‌نژاد در ادامه خطاب به مرضیه آذرافزا یادآوری کرد: «شما همه‌جا می‌توانید بروید. من بی‌حجاب در تمام سپهر سیاسی و فرهنگی و اجتماعی حذف می‌شوم. شما که باحجابید، تمام امتیاز را دارید. کاش امشب بگویید چه گفت‌وگویی مد نظرتان است.»

او در ادامه با نام بردن از مژگان کشاورز، منیره عربشاهی، یاسمن آریانی و راحله احمدی گفت که آنها زندانی شدند فقط به این دلیل که در مترو به زنان چادری گل دادند: «سپیده که امشب زندانی است، در توییتر خودش نوشت در مترو یک زن چادری دیدم و بلند شدم و جایم را به او دادم چون بچه داشت ولی زن چادری به من چشم غره رفت و با نگاه بدی قضاوتم کرد. پس می‌بینید که ما سر جنگ نداریم».

موسس کمپین‌های «چهارشنبه‌های سفید» و «دوربین ما، اسلحه ما» با اشاره به چهره‌های اصلاح‌طلب مانند احمد زیدآبادی، مصطفی تاجزاده، حمیدرضا جلایی‌پور و عبدالله مومنی پرسید چرا وقتی زنان متحد شدند، آنها تعبیر «مردم علیه مردم» را به کار می‌برند: «کدام مردم علیه مردم؟ در یک سو مردمی هستند که هیچ سهمی ندارند و از همه‌جا حذف می‌شوند و در سوی دیگر مردمی هستند که فیلم برای سپاه می‌فرستند و این اسمش جاسوسی و سرکوب است».

پروژه سیاسی-امنیتی براندازانه؟

مرضیه آذرافزا در پاسخ به حرف‌های مسیح علی‌نژاد درباره این که زنان بی‌حجاب به پوشش زنان باحجاب کاری ندارند، توضیح داد: «وقتی کینه و نفرت بین دو گروه در جامعه اینطور ریشه‌دار شود که یک گروه می‌خواهد گروه دیگر را تحقیر یا حذف کند، نمی‌توانیم فضایی را در آینده تصور کنیم و بدانیم که آیا خانم‌های بدون پوشش، چادر از سر زنان باحجاب برمی‌دارند یا نه. درست و غلطش را کاری ندارم، ولی زنان و مردان مذهبی نگران پیامدهای برداشتن پوشش سر در جامعه هستند.»

او در پاسخ به این سوال مجری که همین حالا وقتی یک گروه حمایت حکومتی و رسانه‌ای و نظامی دارد، مگر گروه دیگر در حال حذف شدن نیست، گفت: «می‌توانم بگویم در اتوبوس‌ها در تهران مرتب در حال رفت و آمد بودم و می‌دیدم زنانی که با حجاب‌اند و زنان بی‌روسری در کنار هم با مسالمت نشسته‌اند و کسی کاری به کار کسی ندارد. ولی وقتی یک پروژه سیاسی-امنیتی براندازانه پشت حجاب اجباری تعریف می‌شود، قضیه فرق می‌کند.»

مسیح علی‌نژاد این صحبت‌های خانم آذرافزار را «پرونده سازی» خواند و گفت در حالی که شما به راحتی می‌توانید بیایید با بی‌بی‌سی مصاحبه کنید، آن زن بی‌حجاب نمی‌تواند چنین کاری کند: «به همین دلیل ویدیوی خود را برای دنیا می‌فرستد و در ویدیو هم نمی‌گوید من براندازم. زنان دیگری مثل مادران دادخواه که می‌گویند براندازند، الان در زندان هستند. زنانی که نمی‌توانند مصاحبه کنند و ویدیو برای رسانه‌های دنیا می‌فرستند، کرامت انسانی می‌خواهند.»

او خطاب به طرف مقابلش در مناظره گفت: «در شبی که این زن‌ها در زندان هستند، وقتی شما می‌گویید «پروژه سیاسی-امنیتی براندازانه» قلب من درد می‌گیرد» و در ادامه تاکید کرد که خودش و میلیون‌ها برانداز دیگر «دنباله‌رو» این زنان هستند.

خانم علی‌نژاد با تاکید دوباره بر این که کمپین حجاب بی‌حجاب خودجوش بود و در داخل ایران راه افتاد، توضیح داد که این زنان در داخل ایران هستند و مثل اصلاح‌طلب‌ها شبکه ندارند و اگر هم مثل مادران دادخواه مصاحبه‌ای داشته باشند «به خانه‌های‌شان می‌ریزند و دستگیرشان می‌کنند. هیچیک از اصلاح‌طلب‌ها هم بیانیه ندادند و این اتفاق را محکوم نکردند. اصلاح‌طلب‌ها در تمام چهل سال گذشته فقط از حجاب استفاده کردند برای رای به دست آوردن».

خانم آذرافزا به حرف‌های مسیح علی‌نژاد اینطور واکنش نشان داد: «تاکید من بر روش برخورد با اجبار است. در این فرصت کم نمی‌توان بجث اصلاح‌طلب‌ها و دیگر مسائل سیاسی دیگر را مطرح کنیم.» خانم علی‌نژاد یادآوری کرد که او از عنوان «برانداز» استفاده کرد و مرضیه آذرافزا پاسخ داد منظورش از برانداز، همه زنانی نبود که در ایران به دنبال برطرف کردن پوشش اجباری هستند.

او در ادامه با بیان این که من دارم با شما مناظره می‌کنم، خطاب به مسیح علی‌نژاد گفت: «شما کمپین حجاب بی‌حجاب راه می‌اندازید -که حق شماست و نمی‌خواهم برای شما تعیین تکلیف کنم- ولی وقتی کنار آقایان ترامپ و پمپئو می‌ایستید که از ضدزن‌ترین و مرتجع‌ترین گرایش‌های داخل جامعه آمریکا هستند و شعارهای براندازانه می‌دهید و از تحریم ورزش ایران دفاع می‌کنید، کمپین «حجاب بی‌حجاب» شما دیگر یک پروژه اجتماعی نیست، بلکه سیاسی-امنیتی براندازانه است».

خانم علی‌نژاد در پایان این مناظره اعلام کرد «شرمسار» است از این که زنان مخالف حجاب اجباری در زندان هستند و در مقابل او به قرار گرفتن کنار مایک پمپئو -وزیر امور خارجه سابق آمریکا- متهم می‌شود، و ادامه داد: «آن زن آن‌قدر عاملیت و شجاعت دارد که با دوربینش تبدیل شده به رسانه خودش. این کمپین زنان داخل ایران است و من امتداد صدای آنها هستم.»

او بار دیگر صحبت‌های مرضیه آذرافزا را «اتهام» خواند: «خودتان در کنار ضدزن‌ترین حکومت و قاتل‌ترین شخصیت‌های آخوندی ایستادید و به آنها رای دادید. من کنار پمپئو می‌ایستم ولی به او نقد می‌کنم. به دولت بایدن نقد می‌کنم، به اتحادیه اروپا نقد می‌کنم. شما به ما ایراد می‌گیرید ولی خودتان کنار کسانی که دست‌شان به خون مردم آلوده است، می‌ایستید و رای می‌دهید.»