گزارش
معمای پرتره گمشده مظفرالدین‌شاه
موزه دارها در تلاش برای یافتن نشانه‌هایی از تابلوی مفقود شده پنجمین شاه قاجار هستند
سرنوشــت پرتره گمــشده مظفرالدین‌شاه قاجار که در یک تصویر سیاه و سفید قدیمی بر سردر تالار برلیان کاخ گلستان تهران نصب شده بود و حالا در تصاویر جدید رنگی و حتی در بازدید از کاخ گلستان سر جای خودش نیست، تبدیل به یک راز شده است. این پرتره که کمال‌الملک، نقاش مشهور دربار قاجار با استفاده از رنگ روغن و از روی یک عکس کشیده بود، کجاست و چرا نشانی از آن نیست؟ فعالان فضای مجازی دیروز معمای گم شدن پرتره مظفرالدین‌شاه، پنجمین شاه قاجار را که کمال‌الملک آن را نقش زده بود، مطرح کردند و حتی خبرگزاری ایلنا نیز برای یافتن پاسخ به طرح پرسش از مدیران کاخ گلستان پرداخت، اما هیچ‌کس از سرنوشت این تابلو خبر ندارد.
هیچ نشانی نیست
مسئولان کاخ گلستان به ایلنا گفته‌اند که پس از انتشار این خبر در حال صحت‌سنجی تصاویر منتشر شده و اسناد قدیمی هستند تا وجود یا عدم‌وجود چنین تابلویی را نشان دهند.
2کارمند کاخ گلستان مدعی شده‌اند که پرتره رنگ روغن مظفرالدین‌شاه قاجار در سال۱۳۷۸ از این کاخ خارج و پس از انتشار تصویر آن در کاتالوگ حراج کریستیز لندن، در ۲۳فروردین‌ماه ۱۳۷۹ مطابق با یازدهم آوریل سال۲۰۰۰ در این حراج به مبلغ 44.650پوند انگلستان فروش رفته است. این اتفاق درحالی رخ داده که تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر مفقود شدن یا سرقت این اثر در اسناد سازمان میراث‌فرهنگی یافت نشده است.
جست‌وجوهای همشهری در سایت‌های خرید و فروش آثار تاریخی و حتی در حراجی‌های کریستیز لندن، ساتبی و مجموعه الصباح کویت که نقاشی های دوره قاجار را در آثار عرضه شده خود دارند، مشخص کرد که پرتره فروخته شده نه‌تنها پرتره نقاشی شده در مجموعه‌شان کمال‌الملک از مظفرالدین‌شاه قاجار نیست که حتی اثر فروخته شده در حراجی کریستیز هم، نقاشی دیگری است که به قیمت بیش از 22هزار دلار فروخته شده است.
همشهری در جست‌وجوهای خود به این نتیجه رسید که تنها یک تصویر شبیه به پرتره مظفرالدین‌شاه، در ویکی‌مدیا و توسط نام مستعار «salar j88» منتشر شده است. این تصویر درست همان تصویری است که بر عکس قدیمی و سیاه و سفید متعلق به حدود یک قرن قبل کولاژ شده و عنوان گمشده تالار برلیان را به‌خود گرفته است. در این تصویر هم تأکید شده که این تابلو توسط کمال‌الملک نقش شده است. همشهری همچنین در تماس با پروین ثقه‌الاسلام که از سال 1380 تا 1389 مدیریت کاخ گلستان را برعهده داشت، از او درخصوص مفقود شدن تابلوی واقع در سردر تالار برلیان کاخ گلستان پرسید. پروین ثقه‌الاسلام گفت: هیچ اطلاعی از موضوع مفقود شدن این تابلو ندارد و اصلا نمی‌داند چه اتفاقاتی در کاخ گلستان افتاده است. آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان اما با اشاره به آنکه طرح چنین مسئله‌ای در این زمان عجیب است به ایلنا گفته است: از زمانی که کاخ گلستان ابواب جمعی داشت و تحویل آثار به امین اموال آغاز شد، اثری از این تابلو پرتره مظفرالدین‌شاه در میان آثار لیست‌بندی شده ابواب جمعی کاخ گلستان نبود. درواقع می‌توان گفت از همان ابتدا که شاهد تحویل آثار به امین اموال‌ها بودیم، چنین اثری در لیست هیچ‌یک از این امین اموال‌ها وجود نداشته و هنوز هم ندارد. او ادامه داد: نه‌تنها پرتره مظفرالدین‌شاه که در این عکس‌ها تصویر آن در تالار کاخ برلیان دیده می‌شود، بلکه برخی دیگر از سایر تابلوهایی که در عکس منتشر شده دیده می‌شوند در لیست امین اموال بخش تابلوها وجود ندارد؛ ضمن آنکه امین اموال‌های جدید، لیست‌های خود را از امین اموال‌های قبلی تحویل گرفته‌اند. در مرحله نخست تصویر منتشر شده نشان می‌دهد چنین تابلویی در کاخ گلستان بوده، اما هیچ مدرکی دال بر آنکه این تابلو چه زمانی از دیوار پایین آمده، در دست نیست.
امین اموال‌های به‌خط شدند
مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان با تأکید بر آنکه علاوه بر لیست امین اموال تابلوها، از تمام ۱۴امین اموال کاخ گلستان درخصوص وجود چنین تابلویی در لیست اموال تحویل داده شده به آنها، سؤال شده است، گفت: پس از پرس‌وجو از امین اموال‌ها متوجه شدیم که چنین اثر و تابلویی از پرتره مظفرالدین شاه در ابواب جمعی هیچ‌یک از امین اموال‌ها نیست. البته در مرکز اسناد کاخ گلستان اسنادی وجود دارد که قابلیت ردیابی آثار دوره پهلوی را برای ما به‌وجود می‌آورد. مسئولان کاخ گلستان نیز در تلاش هستند که بررسی‌های لازم را درخصوص این اثر انجام دهند که آیا چنین تابلویی در اموال دوره پهلوی بوده یا خیر. اما نباید فراموش کرد که در دوره قاجار مرسوم بود برخی از آثار هدیه داده می‌شدند؛ لذا اگر اثری از این تابلو در میان اموال دوره پهلوی به‌دست نیاید، می‌توان گفت ممکن است این تابلو درصورت تأیید اصالت عکس و تصویر آن، در دوره قاجار وجود داشته، اما به دوره پهلوی نرسیده است.
امامی تأکید کرد: عکس منتشر شده از تالار برلیان کاخ گلستان متعلق به بعد از انقلاب نیست؛ چون عکس‌ها در این دوره اکثرا رنگی چاپ شده بودند. حتی از دوره پهلوی دوم به بعد عکس‌های رنگی داریم درحالی‌که عکس‌های منتشر شده سیاه و سفید هستند و از آنجا که عکس در ظاهر بسیار قدیمی است، می‌توان گفت این عکس از دوره قاجار است و با دوربین آنالوگ و به‌صورت سیاه و سفید گرفته شده است.
جبار آوج (معاون اجرایی کاخ گلستان) که از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۰ امین اموال تالار برلیان بود، نیز در ادامه این گزارش گفت: کاخ گلستان اموال زیادی داشته که اکنون در کاخ وجود ندارد. به‌طور مثال در عکس منتشر شده، فرشی با زمینه سفیدرنگ وجود دارد که این فرش نیز اکنون در کاخ گلستان نیست؛ چراکه بسیاری از اشیای کاخ گلستان تا قبل از سال۱۳۶۴ که ثبت و ضبط شده‌اند به مرور به موزه‌های دیگر انتقال یافته‌اند. بخشی از اموال کاخ گلستان در آن سال‌ها به کاخ سعدآباد، نیاوران، موزه جواهرات سلطنتی و... منتقل شده‌اند؛ از این‌رو بسیاری از اشیا و اموالی که در گذشته متعلق به کاخ گلستان بودند را می‌توانید در سایر کاخ‌ها و موزه‌ها هم ببینید.
